Zeytin Yağı Neden Ayrı Yazılır? (Cevap: Yazılmaz!) – Yazım Kargasının Köküne Kadar Eleştirisi
Söyleyeyim: “zeytin yağı” diye bir yazım yok; doğrusu zeytinyağıdır. Yine de market raflarından içerik sitelerine, restoran menülerinden SEO başlıklarına kadar her yerde iki ayrı kelime görüyoruz. Neden? Çünkü alışkanlıklarımız, pazarlama reflekslerimiz ve arama motoru paniğimiz dil bilgisinin önüne geçiyor. Bu yazıda, ezberi bozup “zeytinyağı” tartışmasını kökünden ele alacağım: kural ne, nerede kopuyoruz, kim neden ayrı yazıyor, sonuçta ne kaybediyoruz?
Kural Net: Bitişik Yazılır
Türkçede kalıcılaşmış, tek nesneyi karşılayan, anlam birliği kurmuş bileşik adlar bitişik yazılır. Zeytinyağı tam olarak budur: zeytinden elde edilen ve tek bir ürün kategorisini ifade eden yağ. Tıpkı tereyağı gibi. “Zeytinin yağı” biçimindeki tamlama zamanla kalıplaşmış, sözlüksel bir birime dönüşmüştür. Bu yüzden “zeytin yağı” yapmak, bir bileşiği sarsıp onu tekrar geçici bir tamlamaya çevirmek demektir.
Peki Neden Hâlâ Ayrı Yazılıyor?
1) Etiket ve tasarım kolaycılığı: Ambalaj yüzeyinde satır aralığı, tipografi, marka ismi… Metni ikiye bölünce görsel denge kolay. Ama görsel denge için yazımdan taviz veriyoruz.
2) SEO panik butonu: “Kullanıcılar ‘zeytin yağı’ diye arıyor, o hâlde biz de ayrı yazalım.” Düşünce hatası burada: yanlış yazımı kopyalamak yerine doğru formu öne çıkarıp eş anlam/senkron anahtar kelimelerle (örn. meta, alt, yönlendirme) her iki aramayı da yakalamak mümkün.
3) Kurumsal tutarsızlık: Bir markanın sosyal medyası “zeytinyağı” derken, e-ticaret sayfası “zeytin yağı” yazıyor. Ekip içi standart yoksa dil, kılavuz değil, rastgeleliğin kurbanı olur.
“Ayrı Yazalım” Diyenlerin Argümanları ve Zayıf Noktaları
“Tamlama bu, neden bitişik olsun?” – Evet, başlangıçta bir tamlamaydı. Ama dil yaşayan bir organizma; kalıcılaşan birleşik ad bitişikleşir. “Tere yağı” demiyorsak, “zeytin yağı” dememek de aynı mantığın sonucudur.
“Okunurluk artıyor.” – Tipografiyle çözülmesi gereken bir sorunu yazımda çözmeye kalkıyoruz. Doğru çözüm: zeytinyağı doğru yazılır, tipografi buna uyarlanır.
“Kullanıcı böyle yazıyor.” – Toplumsal alışkanlık yanlışı doğrulaştırmaz. Üstelik editörler doğru formu tutarlı kullandığında kullanıcı davranışı da zamanla düzelir.
Hızlı Dilbilgisi Testi: Bitişik mi, Ayrı mı?
Anlam Birliği Testi: “Kelime, tek bir ürünü mü karşılıyor?” Evet → zeytinyağı.
Eşdeğerlik Testi: “Zeytinin yağı” deyince aynı kategorik ürünü mü anlıyoruz? Evet → Kalıcı bileşik → bitişik.
Karşılaştırma Testi: “Tereyağı” nasıl bitişikse, aynı üretim mantığıyla ortaya çıkan “zeytinyağı” da bitişik olmalı. Buna karşılık balık yağı gibi anlık tanımlayan, kalıcı bileşikleşmemiş örnekler çoğunlukla ayrı yazılır.
İşin Marka ve İçerik Stratejisi Boyutu
Tutarlılık ≠ Estetik feda etmek: Doğru yazımı koruyup tasarımla desteklemek mümkün. Başlıkta “Zeytinyağı”, gövdede de “zeytinyağı”.
SEO aklı: Birincil anahtar kelimeyi doğru formda kullan; yanlış varyantı da ikincil alanlarda (başlık etiketleri, açıklama, metin içinde doğruyu bozmadan) yakala. Hem kullanıcıyı eğitirsin hem görünürlüğü kaybetmezsin.
Güven duygusu: Yazım bir markanın titizliğini gösterir. “Zeytin yağı” yazan bir sayfa, farkında olmadan “detayları kaçırıyoruz” mesajı verir.
Tartışmalı Nokta: Kurallar mı, Kullanım mı?
Dil kılavuzları bize yön verir; kullanım da dile yön verir. Ama bu, her yaygın alışkanlığın doğru olduğu anlamına gelmez. “Zeytin yağı”nı savunanların dayanağı, çoğu zaman sadece yaygınlık. Oysa yazım kuralları, yaygınlık değil, yerleşiklik ve anlam birliği üzerine inşa edilir. Doğru yazımı sistematik biçimde tekrar edersek, yaygınlık zaten doğruya evrilir.
Provokatif Sorular: Alışkanlıklarımızı Sorgulayalım
– Bir etiket daha şık görünsün diye dilin kuralını eğip bükmek, uzun vadede güvene mi zarar verir, yoksa “kim fark eder ki?” ile mi geçiştirilir?
– SEO uğruna yanlış yazımı beslemek, arama motorlarını eğitmek yerine bizi mi eğitiyor?
– “Tereyağı”na itiraz etmeyenler neden “zeytinyağı”nda ayrı yazımı savunuyor? Tutarlılık nereye gidiyor?
– Editörler, pazarlamacılar ve tasarımcılar ortak bir yazım rehberine uysaydı bu tartışma sürer miydi?
Son Söz: Doğruyu Cesurca Kullanalım
Zeytinyağı bitişik yazılır. Nokta. Bu, bir “takıntı” değil, dilin mantığına, anlam birliğine ve kurumsal güvene saygıdır. Bugünden itibaren metinlerde, menülerde, ambalajlarda, blog başlıklarında tereddüt etmeden zeytinyağı yazalım. Yanlış yaygın olabilir; ama doğruluk, tutarlılık ve itina daha sürdürülebilirdir. Karar verelim: Dil mi markamıza hizmet edecek, yoksa biz dilin asgari doğruluğunu bile göz ardı mı edeceğiz?